Արտակարգ իրավիճակներում մեր ուշադրության կենտրոնում պետք է լինեն «անտեսանելի» բուժառուները

Մենք ապրում ենք մշտական ճգնաժամի դարաշրջանում: Այստեղ՝ ԱՀԿ եվրոպական տարածաշրջանում վերջին տարիներին մենք բախվել ենք աննախադեպ թվով արտակարգ իրավիճակների ՝ այդ թվում հիվանդությունների համաճարակների և համավարակի, հակամարտությունների ծանր սրացումների, եղանակային ծայրահեղ փոփոխությունների և բնական կամ տեխնածին աղետների հետ:

Ավելին, եվրոպական տարածաշրջանում աճում է բռնի տեղահանումների և միգրացիայի բեռը, ինչի գերակշիռ մասը հակամարտությունների կամ աղետների հետևանք է: Ներկայումս եվրոպական տարածաշրջանում ապաստան է գտել համընդհանուր միջազգային միգրանտների ավելի քան մեկ երրորդը: Միայն վերջին երկու տարիների ընթացքում Ուկրաինայում ընթացող լայնամասշտաբ պատերազմը հանգեցրել է նրան, որ Ուկրաինայի 5,4 միլիոն քաղաքացի դիմել է Եվրոպայում ապաստան կամ նմանօրինակ կարգավիճակ ստանալու համար: Մոտ 10 միլիոն ուկրաինացի, այդ թվում՝ երեխաներ, հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրներ ունենալու վտանգի տակ են: Այս ամենն ուղեկցվում է մշտապես ճգնաժամային վիճակում գտնվելու զգացումով:

Առողջապահական ոլորտում արտակարգ իրավիճակներին արձագանքելու իր ավելի քան 75 տարիների փորձառության ընթացքում Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը եկել է այն եզրահանգման, որ արտակարգ իրավիճակներում ավելի հաճախ այն մարդիկ են ռիսկի ենթակա, ովքեր արդեն իսկ խոցելի էին: Այդ թվում են մարդիկ, ովքեր մինչ ճգնաժամն ունեին բժշկական օգնության կարիք, մարդիկ, ովքեր ունեն ոչ վարակիչ կամ քրոնիկ հիվանդություններ, ինչպիսիք են՝ սրտանոթային հիվանդությունները, քաղցկեղը, ասթման կամ շաքարային դիաբետը:

Սակայն, արտակարգ իրավիճակների ժամանակ՝ լինի դա բնական, թե տեխնածին, ամենից տեսանելի զոհերը նրանք են, ովքեր անմիջականորենհայտնվում են հակամարտությունների սպառնալիքների կամ բնական աղետի վտանգների թիրախում: Մենք չպետք է անտեսենք այս կենսական նշանակության կարիքները, բայց միևնույն ժամանակ պետք է մշակենք առողջության վրա արտակարգ իրավիճակների և աղետների «անտեսանելի» հետևանքներն կառավարելու պլան:

Ես սեփական աչքերով տեսա դա, երբ այցելեցի Հյուսիսային Ուկրաինա՝ Բելառուսի հետ սահմանի մոտ, պատերազմի սկսվելուց կարճ ժամանակ անց: Ոչ մի դեղատուն կամ առաջնային բուժօգնության կլինիկա այլևս կանգուն չէր։ Ես խոսեցի մի տարեց տիկնոջ հետ, ով այլևս չուներ ո՛չ իր հիվանդության համար անհրաժեշտ դեղամիջոցները ձեռք բերելու հնարավորություն, ո՛չ էլ բավականաչափ գումար՝ Ուկրաինայի ավելի ապահով հատված տարհանվելու համար: Նա մնացել էր տեղում՝ սպասելով  մահվան՝ կլիներ դա պատերազմից, թե՛իր հիվանդությունից, որն էլ որ առաջինը պատուհասեր իրեն: Ահա թե ինչու, Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության հետ միասին մենք օգնեցինք տարածքում դեղորայքի դիսպենսերներ տեղադրել՝ որպեսզի առնվազն ոչ վարակիչ հիվանդությունները կառավարելու համար անհրաժեշտ դեղամիջոցները հասանելի լինեն հիվանդներին:

Ժամանակ առ ժամանակ մենք ականատես ենք լինում, թե ինչպես են քրոնիկ հիվանդություններ կամ շաքարային դիաբետ ունեցող մարդիկ հակամարտությունների ժամանակ ճիգեր գործադրում նշանակված դեղամիջոցները ձեռք բերելու համար, ինչը ծանր հետևանքներ է թողնում նրանց առողջության վրա: Քրոնիկ խնդիրներ ունեցող տարեցները ստիպված են լինում միայնակ հաղթահարել բնական աղետների ժամանակ էլեկտրաէներգիայի և ջրի խափանումների հետևանքով ստեղծված իրավիճակները, իսկ թուլացած իմունոհամակարգ ունեցող մարդիկ միայնակ իրենց տներում մահանում են ծայրահեղ շոգերի ժամանակ:

Այս բոլոր ճգնաժամերը ցույց են տալիս, թե ինչպես են այս ցնցումները միախառնվում իրար և վերացնում բոլորտարանջատումները, որոնցով մենք տարբերակում ենք վարակիչ և ոչ վարակիչ հիվանդությունները, բնապահպանական և անհատական առողջության, և կամ միմյանց հարևան երկրների առողջապահական խնդիրներըը: Ինչ խոսք, ցավալիորեն հեշտ է կանխատեսել, թե առաջինը ով կմահանա հաջորդ ցնցման պարագայում, և ցավոք, դա նվազագույն հնարավորություններ և առողջական ռեսուրսներ ունեցող անձինք են, ինչպես օրինակ՝ամենամանկահասակներն ու ամենատարեցները և նրանք, ովքեր հարմարվել էին աղետից առաջ առկա կենսապայմաններին:

Անցյալ տարի Թուրքիայում տեղ գտած ավերիչ երկրաշարժերից հետո միջազգային արագ արձագանքման բժշկական թիմերը պատրաստ էին բուժել ծանր վնասվածքներ ունեցող հիվանդներին, սակայն նրանցից շատերն իրենց ռեսուրսներն ուղղեցին առաջնային բուժօգնության ծառայությունների մատուցմանն ու երկրաշարժից տուժած համայնքների ընթացիկ բժշկական կարիքների ապահովմանը:

Ուկրաինայում շարունակվող հակամարտության ընթացքում շարունակում են աճել ոչ վարակիչ հիվանդությունների հետ կապված մահացության դեպքերը: Մարդիկ, ովքեր լինելով արդյունավետ վերահսկողության տակ, տարիներ ապրել են սրտանոթային կամ շնչառական հիվանդությունների հետ կապված խնդիրներով, այժմ հայտնվել են մահացության բարձր ռիսկային գոտում:

Քրոնիկ հիվանդություններ ունեցող անձանց առավել ինտենսիվ սպասարկելու անհրաժեշտությունն առաջնահերթ դարձավ նաև COVID-19 համավարակի ընթացքում: Թեև մեր առաջնային արձագանքն ուղղված էր SARS-CoV-2 վիրուսի տարածումը կասեցնելուն, մենք արագ հասկացանք, որ պետք է զուգահեռաբար շարունակենք մատուցել ընթացիկ առողջապահական ծառայություններ: Ես կոչ եմ անում, որ այս երկու ոլորտն էլ միաժամանակ թիրախավորելուն ուղղված մոտեցումը կիրառվի բոլոր արտակարգ իրավիճակների, ճգնաժամերի և աղետների պարագայում:

Արժե ևս մեկ անգամ փաստել, որ ԱՀԿ եվրոպական տարածաշրջանում մահացության հիմնական պատճառը ոչ վարակիչ հիվանդություններն են: Չորս հիմնական ոչ վարակիչ հիվանդություն՝ սրտանոթային հիվանդությունները, քաղցկեղը, շաքարային դիամբետը և շնչառական քրոնիկ հիվանդությունները, միասին կազմում են ամբողջ տարածաշրջանում մահացությունների 90%-ը, ինչը սարսափելի է: Արտակարգ իրավիճակներում մենք պետք է առաջնահերթություն տանք դրանց, ինչպես որ դա անում ենք մեր ընթացիկ առողջապահական ծրագրերում:

Մշտական ճգնաժամի այս դարաշրջանում ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելումը պետք է լինի առողջապահական ոլորտի քաղաքականության հիմնաքարը: Դա պայմանավորված է նրանով, որ որքան ավելի արդյունավետ լինենք ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման գործում, այնքան մարդիկ և առողջապահական համակարգերը ավելի դիմակայուն կլինեն արտակարգ իրավիճակներում:

Ահա թե ինչու, ԱՀԿ/Եվրոպան Դանիայի կառավարության հետ համատեղ կազմակերպում է բարձր մակարդակի հանդիպում ոչ վարակիչ հիվանդությունները մարդասիրական աջակցության պայմաններում թիրախավորելու վերաբերյալ՝ երկրների առաջնորդներին համախմբելու և որոշում կայացնողներին՝ լուծումներ գտնելու հարցում օժանդակելու նպատակով:

Ժամանակն է ուշադրություն հրավիրել «անտեսանելի» բուժառուների վրա, հատկապես որ ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման նպատակների շրջանակներում երկրները պարտավորվել են նվազեցնել վաղաժամ մահացությունը ոչ վարակիչ հիվանդություներից: Քանի որ մենք ձգտում ենք կառուցել առողջապահական ճկուն համակարգեր, որոնք ի վիճակի կլինեն դիմակայել վաղվա մարտահրավերներին, ներառյալ՝ հետագա  համավարակներին ու կլիմայի փոփոխությունների՝ գնալով սրացող ազդեցություններին, մենք պետք է մշակենք արտակարգ իրավիճակների քաղաքականություն և ծրագրեր, որոնք պատշաճ ձևով կհոգան ոչ վարակիչ հիվանդություններ ունեցող  անձանց օրինական կարիքները:  

Ոչ վարակիչ հիվանդություններըն ինչ-որ պահի կազդեն, բառացիորեն, մեզանից յուրաքանչյուրի վրա: Հետևաբար, արտակարգ իրավիճակներում ոչ վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարը ո՛չ թե ընտրության հարց է, այլ՝ հրամայական՝ ուղղված դիմակայուն ժողովուրդների կայացմանն ու հասարակությունների կառուցմանը: Ինչպես ասում է Արթուրը՝ շաքարային դիաբետով հիվանդ ուկրաինացի դեռահասը, «փախստականի համար կյանքը հեշտ չէ, սակայն դիաբետով  հիվանդի համար շատ ավելի դժվար է»։