ՁԻԱՀ-ից մահացած անձանց հիշատակի միջազգային օր 2023

2023թ․-ին, ՁԻԱՀ-ից մահացած անձանց հիշատակի միջազգային օրը, որն ամեն տարի նշվում է մայիսի երրորդ կիրակի օրը, կարևոր է հարգել ՁԻԱՀ-ից մահացած անձանց հիշատակը, ինչպես նաև մտածել այն մասին, թե ինչ կարելի է անել կյանքեր փրկելու համար:

Համաճարակի սկզբից ի վեր ամբողջ աշխարհում ավելի քան 84,2 միլիոն մարդ վարակվել է ՄԻԱՎ-ով, իսկ ավելի քան 40,1 միլիոն մարդ մահացել է ՁԻԱՀ-ով պայմանավորված հիվանդություններից:

Համաճարակի վաղ փուլերում, ի պատասխան աշխարհին պատուհասած խուճապի, շատ երկրներ ընդունեցին օրենքներ, որոնք քրեական պատասխանատվություն էին նախատեսում ՄԻԱՎ-ի փոխանցման համար: Այս օրենքներն ընդունվել են հիմնված  արագ զարգացող համաճարակի հանդեպ վախի և նոր վիրուսի մասին գիտելիքների պակասի պայմաններում: Շատերը կարծում էին, որ ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդիկ կարող են դիտավորյալ տարածել վիրուսը, և որ ՄԻԱՎ-ի փոխանցման համար քրեական պատասխանատվություն սահմանելը մարդկանց հետ կպահի ռիսկային վարքագծից:

Այնուամենայնիվ, գիտական հայտնագործությունները հանգեցրել են վիրուսի կենսաբանության և ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ուղիների ավելի լավ պատկերացման, ինչը հանգեցրել է նոր դեղամիջոցների, ախտորոշիչ գործիքների և կանխարգելման ռազմավարությունների մշակմանը: Մշակվել և ներդրվել են բարձր արդյունավետ հակառետրովիրուսային դեղամիջոցներ, որոնք ճնշում են վիրուսը և կանխում ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը: Այսօր աշխարհում ավելի քան 28 միլիոն մարդ ստանում է ՀՌՎ բուժում: ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդիկ, ովքեր հակառետրովիրուսային բուժում են ստանում և հասել են վիրուսային ծանրաբեռնվածության ճնշմանը, կարող են ապրել այնքան, որքան ՄԻԱՎ վարակ չունեցող մարդիկ, կարող են ունենալ զուգընկերներ, ընտանիք, առողջ երեխաներ և չփոխանցել վարակը:

ՄԻԱՎ վարակի վերաբերյալ մեր պատկերացումների բարելավման հետ մեկտեղ պարզ դարձավ, որ ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ քրեական օրենքները խտրական, խարանող բնույթ են կրում և ազդում են վարակի նոր դեպքեր բացահայտելու գործընթացի արդյունավետության վրա: Իրականում, խտրական օրենքները կարող են հակառակ ազդեցություն ունենալ։ Մարդիկ հրաժարվում են հետազոտվել և չեն դիմում բուժման՝ հետապնդումների կամ դատական գործընթացներում ներգրավվելու վախի պատճառով:

ՄԻԱՎ-ի քրեականացումը չի նվազեցնում ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը և չի բարելավում հանրային առողջության ցուցանիշները: ՄԻԱՎ-ի քրեականացումը չի նվազեցնում ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը։ Միջազգային հանրությունը, հետազոտողներն ու ՄԻԱՎ-ի ջատագովները համաձայնել են ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ քրեական օրենքները վերացնելու անհրաժեշտության հետ:

Հայաստանում քրեական օրենսգիրքը պատասխանատվություն է նախատեսում ՄԻԱՎ-ի փոխանցման համար։  Քրեական օրենսգրքի համապատասխան հոդվածի համաձայն ՝ մեկ ուրիշին մարդու իմունային անբավարարության վիրուսով վարակելը պատժվում է ազատազրկմամբ մինչև հինգ տարի ժամկետով: Սակայն հարկ է նշել, որ այս օրենքի կիրառումը Հայաստանում սահմանափակ է եղել, և վերջին 5 տարիների ընթացքում երկրում ՄԻԱՎ-ի փոխանցման համար ազատազրկման դեպքեր չեն գրանցվել, բայց հարուցվել է քրեական 2-3 գործ: Այնուամենայնիվ, նման օրենքի առկայությունը նպաստում է ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց նկատմամբ խարանի և խտրականության ավելացմանը և խոչընդոտում է մարդկանց դիմել ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտվելուն և բուժմում ստանալուն:

Այս մասին է վկայում ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց հետ աշխատող «Իրական Աշխարհ, Իրական Մարդիկ» ՀԿ-ի և այլ ՀԿ-ների փորձը։ Կազմակերպությունը  սերտորեն համագործակցում է կառավարության հետ, շահառուներին տրամադրում է հիմնական ծառայություններ․ ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություն, «Հավասարը հավասարին» խորհրդատվությունն ու աջակցություն, ինչպես նաև մասնակցում է ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց իրավունքների պաշտպանության գործընթացներին:

Հայաստանը հատուկ ուշադրություն է դարձնում ՄԻԱՎ-ի հակազդման հուսալի և կայուն համակարգի ստեղծմանը։ Վերջին 10 տարիների ընթացքում հակառետրովիրուսային դեղամիջոցների ծածկույթը Հայաստանում կրկնապատկվել է:  2022 թվականին ՄԻԱՎ կարգավիճակ ունեցող անձանց 77% - ը   ստացել է ՀՌՎ բուժում։  Երկիրը շարունակում է անվճար բուժում տրամադրել նաև հանրապետության տարածքում գտնվող օտարերկրյա քաղաքացիներին։

Հայաստանն ընդունել է ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման վերաբերյալ ԱՀԿ և ՄԱԿ-ի ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ արձանագրությունների և առաջարկությունների մեծ մասը, ներառյալ համայնքների վրա հիմնված թեստավորման, ինքնաթեստավորման, պահպանակների և վնասների նվազեցման ծրագրերի հասանելիության ապահովումը: Որպես ՁԻԱՀ-ի վերացման քաղաքական հռչակագրին միացած երկիր՝ Հայաստանը պարտավորվել է միջոցներ ձեռնարկել մինչև 2030 թվականը վերջ դնելու ՁԻԱՀ-ի համաճարակին: Երկիրն ամրապնդել է իր պարտավորությունները և ներառել ՄԱԿ-ի  ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի միացյալ ծրագրի գլոբալ ռազմավարության բոլոր նոր տեսլականները ՄԻԱՎ-ի հակազդման 2022-2026թթ. ազգային ծրագրում: Այս պարտավորությունները ներառում են ՄԻԱՎ-ին հակազդելու իրավական և քաղաքական խոչընդոտների վերացում, ինչպիսիք են ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ապաքրեականացումը և ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց Մարդու իրավունքների խթանումը:  Համաձայնեցնելով իր քաղաքականությունն ու ծրագրերը հռչակագրի նպատակների հետ ՝ Հայաստանը կարող է արագացնել առաջընթացը ՁԻԱՀ-ի համաճարակի դադարեցման ճանապարհին: ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ապաքրեականացմանն ուղղված միջոցառումն ընդգրկված է ՄՀՀ-ի գենդերային հարցերով հանձնաժողովի 2023-2024թթ.աշխատանքային ծրագրում: Եվս մեկ դրական քայլ է,  ՀՀ կառավարության վերջերս կայացրած որոշումը ՝ տարեցների խնամքի տներում ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց կացության իրավական խոչընդոտների վերացման մասին, ինչը ՄԻԱՎ-ով ապրող և ՄԻԱՎ-ից  տուժած մարդկանց նկատմամբ խարանի և խտրականության վերացման ուղղությամբ:

Միասին, համախմբելով ջանքերը, պետք է ապահովենք,  որպեսզի բոլոր մարդկանց, անկախ իրենց ՄԻԱՎ կարգավիճակից, հասանելի լինեն  կանխարգելման, բուժման և խնամքի այն ծառայությունները, որոնք անհրաժեշտ են առողջ և լիարժեք կյանքի համար: